Boerenzwaluwen , ruimtereizigers op aarde

25 september 2017

Hoogleraar trekvogelecologie Theunis Piersma vroeg zich onlangs tijdens in een interview af waarom we toch zo graag het heelal willen verkennen, terwijl je ook ruimtereizen op aarde kunt maken. Als we maar door de ogen van andere wezens naar die aarde zouden kijken… Aan deze vraag van Piersma moest ik denken toen ik eind vorige week tot het besef kwam dat de boerenzwaluwen ineens weg zijn.

Donderdag fietste ik naar mijn werk en overal zag ik nog boerenzwaluwen in groepjes rondvliegen. In het cultuurlandschap tussen Norg en Bunne, maar ook nog in groepen van tientallen exemplaren in De Onlanden. Twee dagen later fietste ik dezelfde route weer en waren ze en masse vertrokken, maar dat realiseerde ik me gekgenoeg pas de volgende dag.

Blijkbaar is er voor boerenzwaluwen een moment dat het precies goed is om naar het zuiden te gaan. Het gunstige en rustige weer van de afgelopen dagen heeft daarop vast een grote invloed. Een meewindje uit het noorden of noordoosten is voor trekvogels immers ideaal.

Vervolgens hebben ze een lange reis voor de boeg. Wat we al wel wisten is dat boerzwaluwen ergens ten zuiden van de Sahara overwinteren, op zo’n 9000 kilometer vliegen. Maar waar ze precies naartoe gingen wisten we niet. Totdat er in 2012 voor het eerst 50 boerenzwaluwen werden uitgerust met een ultralichte geolocator en men er achter kwam dat ‘onze’ boerenzwaluwen niet allemaal in dezelfde regio overwinteren, maar dat ze uitwaaieren over landen als Gabon, Nigeria en Kameroen maar ook wel doorvliegen tot zuidelijk Afrika.

18 gram

Ik vind het nogal een prestatie voor een vogel van een gram of 18. Het is bijna onvoorstelbaar dat ze elk jaar de reis twee keer ondernemen waarbij ze zandstormen en allerlei ander ongemak moeten zien te overwinnen. Ik snap dat ze in Nederland geen keus hebben. In de nazomer komen er steeds minder insecten en ze kunnen niet, zoals sommige andere vogels, overschakelen op ander voedsel. Maar waarom komen ze in het voorjaar weer terug naar Nederland? Waarom broeden ze niet gewoon in Afrika? Maar daar is in het voorjaar blijkbaar niet voldoende voedsel om al die vogels te voeden en hier zijn ze in het voorjaar en in de zomer in overvloed, al lijk die overvloed steeds minder overvloedig te worden.

Er zijn immers sterke aanwijzingen dat het aantal insecten in het zomerhalfjaar steeds verder afneemt. En dat heeft gevolgen gehad op de stand van de boerenzwaluwen die sinds begin jaren negentig sterk is gedaald. Boerenzwaluwen broeden vooral in stallen en jagen op insecten boven de aangrenzende landerijen. Des te gevarieerder en bloemrijker dat land is, hoe meer insecten er op af komen. In de nazomer verzamelen de boerenzwaluwen zich in grote groepen in insectenrijke gebieden zoals De Onlanden om nog wat aan te sterken voor de lange reis en waar ze bovendien een belangrijke bijdrage leverden aan mijn dagelijkse portie natuurbeleving.

Gelukkig lijkt de stand van deze echte boerenlandvogel zich de laatste jaren wat te stabiliseren. Dat vind ik verheugend nieuws. Boerenzwaluwen zijn immers prachtige, maar bovenal heldhaftige vogels. Eigenlijk zijn het ruimtereizigers op aarde. Ik kijk nu al weer naar ze uit.