Liefs van de Linde

29 juni 2018

Door Jan van Ginkel

In het oerbos van Bialowieza raakte ik onder de indruk van de reusachtige eiken en linden die zich in honderden jaren kaarsrecht hadden ontworsteld aan de massa’s berken, sparren en haagbeuken. Enorme stammen van ruim 40 meter hoog hebben daar een omvang waar je stil van wordt. Wat een tegenstelling met enkele van de oudste linden van Drenthe. Deze geknotte bomen staan op de brink in Norg, vlak bij de kerk. Zij zijn geplant in 1671 en kort daarna geknot. Dit is natuurlijk een tegenstelling van lik-m’n-vestje: natuur versus cultuur. Maar het is complexer dan je zou denken. Want ook in het oerbos is sprake van geschiedenis. In de buurt van de gigantische linde liggen grafheuvels en het is bekend dat vanaf de middeleeuwen tot in het begin van de 20e eeuw dit bos werd beweid. Wat nou oerbos?

Kunstig of gekunsteld

Sedert plm. 1700 zijn de ‘wilde’ Zomerlinde (Tilia platyphyllos) en Winterlinde (T. cordata) vrijwel overal uit Drenthe verdwenen. De overal geplante bomen zijn Hollandse lindes, kruisingen van beide eerstgenoemde soorten. Je treft ze inderdaad overal aan, het meest op de erven en in de dorpen. Soms vrij uitgroeiend, maar meestal in de vorm van geknotte bomen of leilindes. Een leilinde wordt als het ware in een korset gedwongen. Iets waaraan de boom gelet op zijn natuurlijke vormen constant wil ontsnappen. Geef zo’n boom de ruimte! Vanuit cultuurhistorisch oogpunt verdient de knotlinde de voorkeur; de leilinde is op de meeste plaatsen waar ik hem aantreft een modieuze gril. En niet alleen als zo’n ‘ haag op poten’ is aangeplant op het noorden (sic!). Een knotlinde heeft dezelfde functie – levering van koelte en schaduw voor het huis – maar is arbeidsextensief en heeft grotere ecologisch waarde dan de leilinde.

Een echte mensen-mensenboom…

Bah, wat een term. Maar hij geeft wel aan dat de linde een grote rol heeft gespeeld in de samenleving. De mensen ontmoetten elkaar bij of onder en zelfs ín de linde. Bekend is de vergaderboom of gerechtslinde (nu een geknotte linde) in Gieten, geplant in 1725. De etagelinde in Borger is waarschijnlijk geplant in 1880, ter herinnering aan de geboorte van Wilhelmina. Hij is nu een zwakke afspiegeling van de grote in tot in wel drie etages gesnoeide lindes die ooit in de dorpen een letterlijk en figuurlijk centrale plaats innamen. Bovenin woonden de goden. Onder hen de Germaanse godin Freya, godin van liefde en gerechtigheid. Het midden was bestemd voor kerkelijke en wereldlijke gezagsdragers en onderin of eronder was ruimte voor het gewone volk. De onderste etage werd versterkt met rekken en stutten. Op dit platform namen bij de grote volksfeesten de muzikanten plaats. Die feesten waren tevens huwelijksmarkt.

Linde is liefde
Geeft leven aan mens en dier
Geef hem de ruimte

Ode aan Linda

Ooit had ik kennis aan een meisje Linda. Haar voorkomen en naam vond ik zo lief dat ik sindsdien een zwak heb voor alles wat naar de linde is genoemd. Gehuchten, achternamen en gezegden als Leentje leerde Lotje lopen langs de lange Lindenlaan. Niet voor niets is de linde een geliefde boom, van alle tijden en van overal in de gematigde streken op het noordelijk halfrond. Dat dankt de boom aan zijn vele gunstige eigenschappen voor mens en dier. Zou het toeval zijn dat de vorm van het blad en die van het hart van Valentijnsdag dezelfde zijn? Lindebloesem levert heerlijke honing. De bloemen, het sap en het hout bevatten kalmerende, zweetdrijvende en slaapverwekkende stoffen. Lindebloesemthee is dan ook een geliefd rustgevend drankje. In de kruidengeneeskunde wordt de linde aangewend voor maar liefst 24 aandoeningen, van griep tot een gespannen hart en van koorts tot krampen. De bast leverde vroeger zachte soepele vezels voor matten en touw. Aan het Oud-Germaanse woord voor zacht, lenthja, dankt de linde zijn naam. Het lichte en fijn nervige hout leent zich uitstekend voor draai- en houtsnijwerk. Om nog even terug te komen op het bos in Polen: daar is menige houtsnijder in de weer met lindehout, voor kommen, schalen en poppen. Gelukkig zijn hier de oeroude lindes beschermd in reservaten en zijn die ook aan de recente kapactiviteiten ontsnapt.

Leuke en enge beestjes

De eekhoorn maakt dankbaar gebruik van de zachte bast voor de voering van zijn nest. Hij schilt daarvoor de lange twijgen. De repen bast laat hij enkele dagen hangen om ze dan af te bijten en op te rollen. Met een dikke bol in zijn bek klimt hij naar zijn nest of, zoals ik in mijn tuin zie, naar een grote nestkast, bedoeld voor spreeuwen en spechten. Minder plezierig zijn de waarnemingen van de processierupsvlinderrupsen die niet alleen op eiken maar ook op lindebomen hun vraatzucht uitleven. Aangenamer in de ontmoeting is de lindepijlstaart. Deze fraaie nachtvlinder komt niet algemeen voor en leeft behalve op de linde ook op andere loofbomen. De rups wordt tot 6 cm lang, is lichtgroen met opvallend verticale gele strepen en rode vlekjes bij die strepen.

Niet vergeten

Zet nooit je rijblik onder een linde. De luizen die op de bladeren leven zuigen zich zo vol sap dat zij het teveel uitscheiden. Deze honingdauw maakt van je voertuig een plakplaatje. En vergeet niet van de linde te houden door hem op je erf, in het bos, langs wegen en paden aan te planten en hem de tijd en ruimte te gunnen om uit te groeien tot kroon op je werk. Daar een linde duizend jaar kan worden, doe jij je verre nakomelingen een groot plezier…