Netwerken met Paddenstoelen

6 oktober 2020

Door Natuurspotter Joop Verburg

Paddenstoelen zijn de vruchten van zwamvlokken; dat weten de meeste mensen wel die wat over de natuur weten. Het is ook wel bekend dat zwammen, schimmels, onmisbaar zijn in de natuur. Enerzijds als afbreker van ziek of dood organisch materiaal, anderzijds als essentiële levenbrengers.

Ik ben steeds weer verbaasd over de manier waarop schimmels opruiming houden. Niet de grove bezem er door, maar veelal uiterst specialistisch waarbij iedere vorm van organisch afval zijn eigen opruimers heeft. Een soort afvalscheiding is in de natuur vanzelfsprekend. Er zijn opruimers van zieke of dode bomen, maar evengoed van de kleinste dingetjes. Elzenkatjemummiekelkjes, die mannelijke katjes van de Els verteren; Elzenpropschoteltjes die hetzelfde doen met vrouwelijk vruchten,  de elzenproppen.

elzenkatjesmummiekelkje, Joop Verburg

Elzenpropscholteltje, Joop Verburg

Beukennapvlieskelkjes bij beukendopjes, Anemonenbekerzwam op de wortels van Bosanemonen, Rietkussentjeszwam op Rietstengels, allemaal superspecialisten op delen van planten. Maar het gaat nog verder wanneer je denkt aan Vogelveerzwammen die veren verteren of Hoefzwammen die hoorn afbreken. Wellicht zorgt de natuur er ooit voor dat ook plastic door schimmels verteerd kan worden, maar of ik dat nog meemaak….. een illusie.

Beukennapvlieskelkje, Joop Verburg

Anemonenbekerzwam op wortels van Bosanemonen, Joop Verburg

Vogelveerzwam op veren van Roeken, Joop Verburg

Maar het is super interessant om gewaar te worden hoe die zwammen werken en wat een prachtige, vaak kleurrijke vruchten ze vormen. Kijk eens naar de Zwavelgele franjekelkjes op brandnetelstengels of de “gewone” wimperzwam op dood hout of de Kopergroenbekerzwam; allemaal kleurrijke juweeltjes. En zo zijn er honderden. Die vruchten, de paddenstoelen, zijn de sporendragers en iedere paddenstoel kan honderdduizenden, miljoenen of zelfs miljarden sporen vormen, die verspreid worden en zo kans hebben om op een geschikte plek terecht te komen en een nieuwe zwamvlok te vormen.

Zwavelgeel franjekelkje op brandnetelstengel, Joop Verburg

Gewone wimperzwam, Joop Verburg

kopergroenbekerzwam, Joop Verburg

Maar dan die andere zwammen. Dat zijn echte netwerkers. Zij verbinden zich met haarwortels van bomen, struiken en planten -iedere soort zijn eigen voorkeur- en via die verbindingen dragen zij water en zouten aan waar de boom of plant niet bij kan. Zonder die leverantie wordt het leven zwaar zo niet onmogelijk voor veel bomen en planten. Er zijn grootgrutters die leveren aan wie dat maar wil. De Aardappelbovist is er zo een. Die levert zowel aan loofbomen als aan naaldbomen en is daarmee superbelangrijk in de natuur. Anderen zijn kieskeuriger; hun netwerk is maar klein en zij nemen alleen genoegen met één soort of één groep. De Grijsgroene melkzwam zal je alleen onder beuken vinden en de schitterende Violette gordijnzwam die ik deze week vlak bij Zuidwolde vond, werkt alleen samen met loofbomen. Voor die leverantie wil de zwamvlok wel wat terug; “Voor wat, hoort wat” en “Niks voor niks”. De bomen en planten kunnen met hun groene bladeren CO2 uit de lucht omzetten naar koolstofverbindingen, zoals cellulose en suikers; bouwstenen voor hun groei. De zwamvlok wil graag wat van die suikers terug en wanneer de zwamvlok voldoende suikers heeft opgeslagen kunnen vruchtlichamen gevormd worden: Paddenstoelen als resultaat van netwerken.

Gele aardappelbovist, Joop Verburg

Grijsgroene melkzwam, Joop Verburg

Violette gordijnzwam, Joop Verburg

Deze week organiseerde onze natuurvereniging in Zuidwolde een paddenstoelenexcursie. Daar leerde ik van Maja -een van de deelnemers- dat paddenstoelen niet alleen ondergronds netwerken, maar dat ze ook voor de bovengrondse verbindingen kunnen zorgen. Maja wist weinig van paddenstoelen en zij heeft van enige afstand bekeken hoe dat gaat, zo’n excursie. Paddenstoelen worden gezocht en bekeken, beroken, gebroken, geproefd, beoordeeld en op naam gebracht; vaak met onuitsprekelijke wetenschappelijke namen, even vaak met boeiende, inventieve en grappige Nederlandse namen. Tegelijk zag ze verbindingen ontstaan: Mensen voor wie een nieuwe wereld opengaat en die dat met elkaar deelden, mensen samen op zoek, die ineens een gemeenschappelijke geschiedenis of interesse bleken te hebben, mensen met gemeenschappelijke kennissen of zelfs familie. Allemaal verbindingen die in de groep ontstaan. Ik was blij met haar inzicht en besefte dat zo’n excursie ook mensen bij elkaar brengt. Dat is in deze corona-tijd nog belangrijker.

foto Anita de Boer